สังคมของผึ้งและหน้าที่ของผึ้งงาน (The Worker)

ผึ้ง เป็นแมลงที่นอกจากอาศัยอยู่ร่วมกันเป็นกลุ่มใหญ่แล้ว สังคมของผึ้งยังแบ่งวรรณะและแบ่งแยกหน้าที่กันอย่างชัดเจน เช่น ผึ้งนางพญา มีหน้าที่ควบคุมความเป็นอยู่ของประชากรภายในรวงผึ้งหรือรังผึ้ง

ทำหน้าที่วางไข่ เพื่อสร้างประชากรในรังให้เพิ่มขึ้น สำหรับผึ้งตัวผู้หน้าที่สำคัญคือการผสมพันธุ์ เมื่อผสมพันธุ์เพียงครั้งเดียวก็จะตายทันที ส่วนผึ้งงานเป็นประชากรผึ้งที่มีบทบาทสำคัญในการหาน้ำหวานเพื่อให้ได้นมผึ้งสดหรือน้ำผึ้ง

 

หน้าที่ของผึ้งงาน (The Worker)

ผึ้งงาน เป็นแรงงานที่ปฏิบัติภารกิจเกือบทุกอย่างในรัง ตั้งแต่การสร้างหลอดรวงผึ่ง เพื่อเป็นที่วางไข่ให้นางพญา ทำหน้าที่หาอาหาร และสร้างนมผึ้งสด ซึ่งผึ้งงานจะมีอวัยวะพิเศษทำให้สามารถปฏิบัติงานสำคัญ ๆ ภายในรังไข่ มีต่อมไขผึ้ง มีตะกร้อเก็บเกสร และต่อมกลิ่น หน้าที่ของผึ้งงานจะเปลี่ยนไปตามช่วงอายุ อายุของตัวเต็มวัยที่เริ่มมีบทบาทหน้าที่ ได้แก่

ผึ้งงานช่วงอายุ 3 วัน หลังจากผึ้งงานออกจากดักแด้ ใน 3 วันแรก ต่อมต่าง ๆ ยังไม่เริ่มพัฒนา หน้าที่ของผึ้งวัยนี้ได้แก่การทำความสะอาดรัง

ผึ้งงานช่วงอายุ 3 – 11 วัน ช่วงวัยนี้ต่อมพี่เลี้ยงจะถูกพัฒนาผึ่งงานจะเริ่มทำหน้าที่ให้อาหารตัวอ่อนที่อยู่ในรวงผึ้ง

ผึ้งงานช่วงอายุ 12 – 17 วัน เป็นช่วงที่ต่อมผลิตไขผึ้งถูกพัฒนา ผึ้งงานในช่วงวัยนี้จึงมีหน้าที่สร้างและซ่อมแซมรังโดยการใช้ไขผึ้งที่ผลิตได้ ผลิตได้ในการสร้างรัง

ผึ้งงานช่วงอายุ 18 – 21 วัน เป็นช่วงโตเต็มวัยและมีความแข็งแรงต่อมพิษจะเริ่มทำงาน ผึ้งที่อยู่ในช่วงวัยนี้จึงคอยทำหน้าที่ปกป้องรวงผึ้งหรือป้องกันรัง

ผึ้งงานช่วงอายุ 22 – ตาย ผึ้งที่อยู่ในช่วงวัยนี้ต่อมน้ำลาย และต่อมกลิ่นเริ่มพัฒนา ผึ้งงานวัยนี้จะมีหน้าที่หาอาหาร ยางไม้ น้ำหวานจากเกสรดอกไม้ และน้ำ เพื่อเป็นอาหารในแก่นางพญาที่อยู่ในรวงผึ้ง

 

สังคมและการทำงานของผึ้งงาน

โดยทั่วไปผึ้งงานจะแบ่งหน้ากันทำงานอยู่ภายในรังและนอกรัง งานหลักของผึ้งงานที่อยู่ภายในหลังได้แก่ การสร้างรวงและเลี้ยงตัวอ่อน ส่วนผึ้งงานที่อยู่ภายนอกรังจะทำหน้าที่หาอาหารและส่วนหนึ่งจะทำหน้าคอยปกป้องรัง โดยบินวนเวียนอยู่บริเวณปากทางเข้ารวงผึ้ง เพื่อป้องกันไม่ให้ผึ้งจากรังอื่นหรือศัตรูผึ้งเข้ามาขโมยน้ำหวานในรัง การขโมยน้ำหวานเป็นพฤติกรรมที่เกิดขึ้นได้เสมอในสังคมของผึ้ง แต่ผึ้งงานที่ทำหน้าที่ปกป้องรังก็จะรับรู้ได้โดยกลิ่นของผึ้งขโมยจะผิดแผกไป และลักษณะการบินจะบินวนเวียนอยู่หน้ารัง เมื่อจับผึ้งขโมยได้ก็จะเข้าทำการต่อสู่กัน โดยใช้ทั้งกรามและเหล็กไนเป็นอาวุธ ส่วนมากผลของการต่อสู้มักจะตายทั้งสองฝ่าย

ภาษาของผึ้งงานที่ใช้สื่อสารกัน

หน้าที่สำคัญของผึ่งงานที่ทำหน้าที่อยู่นอกรัง ได้แก่การหาอาหารและหาน้ำหวานจากเกสรดอกไม้ เมื่อผึ้งงานตัวใดตัวหนึ่งบินไปพบแหล่งอาหาร ภาษาหรือพฤติกรรมที่ใช้สื่อสารหรือแจ้งให้บรรดาผึ้งงานตัวอื่น ๆ ได้รับรู้ก็คือ เมื่อนำอาหารที่ได้บินกลับมายังรัง จะบอกทิศทางแหล่งอาหารที่ได้ให้กับผึ้งงานที่อยู่ในรังด้วยการเต้นรำเป็นจังหวะ ผึ้งที่เห็นพฤติกรรมนี้จะมารุมตอมเพื่อชิมอาหาร หากรสชาติอาหารเป็นที่ถูกใจ ผึ้งเหล่านั้นจะพากันบินไปยังแหล่งอาหารตามทิศทางที่ได้บอกไว้ทันที

การเต้นรำบอกแหล่งอาหารของผึ้งงานมีอยู่ 2 แบบ ได้แก่ การเต้นรำแบบวงกลมและการเต้นรำแบบส่ายท้อง ซึ่งทั้ง 2 แบบ เป็นการสื่อสารหรือเป็นภาษาของผึ้งที่มีความหมาย ดังนี้

• การเต้นรำแบบวงกลม

การเต้นรำแบบวงกลมของผึ้งงาน เป็นการบอกตำแหน่งหรือแหล่งอาหารในระยะใกล้  ที่อยู่ห่างออกไปไม่เกิน 100 เมตร ผึ้งงานที่พบพบแหล่งอาหารจะกลับมาเต้นตามจุดต่าง ๆ ทั่วรัง เพื่อบอกเพื่อนตัวอื่น ๆ หากแหล่งอาหารที่พบอุดมสมบูรณ์มาก ผึ้งงานที่เป็นนักสำรวจจะเต้นรุนแรงและเร็ว เป็นการกระตุ้นให้บรรดาผึ้งงานบินออกจากรวงผึ้งหรือรังไปยังแหล่งอาหารอย่างรวดเร็ว

• การเต้นแบบส่ายท้องของผึ้งงาน

จะมีลักษณะการเต้นแบบท้องจะส่ายไปมา แล้วหมุนวนเป็นรูปเลข 8 เพื่อบอกแหล่งอาหารที่อยู่ไกลจากรังมากกว่ากว่า 100 เมตร การเต้นบอกทิศทางระหว่างแหล่งอาหาร ที่ตั้งของรัง และดวงอาทิตย์ ผึ้งงานที่ออกไปพบแหล่งอาหารจะเต้นในลักษณะนี้ซ้ำแล้วซ้ำอีก ความรุนแรงของการเต้นเป็นสิ่งบ่งบอกความอุดมสมบูรณ์ของแหล่งอาหาร ส่วนจำนวนรอบของการเต้น จะบอกระยะทางของแหล่งอาหาร

ผึ้ง เป็นแมลงสังคมที่มีการแบ่งวรรณะเพื่อทำหน้าที่ของตนเองอย่างชัดเจน และหวงแหนเผ่าพันธุ์ผึ้งทุกตัวโดยเฉพาะผึ้งงาน จะทำหน้าที่ปกป้องรังหรือรวงผึ้ง สร้างรัง และหาอาหารจากเกสรดอกไม้ เริ่มตั้งแต่ออกจากดักแด้เป็นผึ้งตัวเต็มวัย พฤติกรรมของผึ้งจะหวงแหนเผ่าพันธุ์เมื่อมีศัตรูมารุกราน จะจู่โจมและต่อสู้จนตายในหน้าที่ทุกตัว ผึ้งที่นำมาเลี้ยงแบบปล่อยในสวนพืชผลไม้ นอกจากให้ผลผลิตเป็นน้ำผึ้งจากดอกลำไย ดอกสาบเสื้อ และดอกไม้ป่า ตามต้องการแล้ว การเลี้ยงผึ้งยังก่อให้เกิดการอนุรักษ์ช่วยขยายพันธุ์ไม้ในธรรมชาติ และทำให้ต้นไม้ติดผลเพิ่มมากขึ้น